Gelişen dijital dünya gün geçtikçe sosyal yapılanmaya karşı başkaldırıyor. Bunun en iyi örneklerinden biri de finansal otoriteye karşı Bitcoin’dir. Bu yazımızda Bitcoin hakkında merak edilenleri ele alacağız. Bu yazıyı okuduğunuzda Bitcoin sistemini anlamış ve yeterli bilgiye sahip olmuş olacaksınız!
Bitcoin Nedir?
Bitcoin kısaca, dijital bir para birimidir. Genellikle derin internette yaygın olmasıyla ve suçlular tarafından kullanılmasıyla biliniyor ancak bu işin sadece yasal olmayan boyutu. Yani bu para birimi yasal ve ödeme türü olarak desteklenen her türlü siteden istediğiniz her şeyi alabilirsiniz.
Öncelikle şunu bilmeliyiz. Dijitalleşme ihtiyaçlardan kaynaklanır. Dijital bir para birimi olan Bitcoin’de tabii ki geleneksel para birimlerinin dezavantajlarını ortadan kaldırmak için ortaya çıktı.
Bizi şaşırtan ve merak uyandıran kısmı ise; hiçbir merkezi otoriteye bağlı olmamasına, kendi kurallarına kendi koymasına rağmen milyonlarca kullanıcı tarafından tercih ediliyor ve geleneksel para birimi karşısında hiç azımsanmayacak bir değeri var.
Bitcoin Ne Zaman ve Neden Çıktı?
2006 yılında ABD’de yaşanan konut krizi 2008 yılında büyük bir ekonomik krize dönüştü. Dev ülke böylesi bir krizi en son II. Dünya Savaşı’nda yaşamıştı. Kriz ABD’de olunca ve dünyanın en yaygın para birimine sahip olması ve ekonomiye yön vermesi nedeniyle krizi birçok ülkeyi vurdu.
Geçmişte de çokça yaşandığı gibi yine bir ‘geleneksel finans sistemi’ krizi yaşanırken Bitcoin’in ortaya çıkmış olması bir hayli anlamlı duruyor. 2009 yılının başlarında Satoshi Nakamoto takma adıyla tanınan kriptoloji uzmanının (veya uzmanlarının) ilkelerini ortaya koyduğu, tamamen dijital ortamda doğan, kendi kuralları çerçevesinde kendi ekonomisini oluşturan ve hiçbir merkezi yönetime bağlı olmayan yeni bir kripto para birimi anlayışı çıkmıştı.
Yani kısacası uzmanların da uzun süredir üzerinde tartıştığı yeni nesil dijital paranın ilk örneği Bitcoin bir ekonomik krizin ortasında çıktı.
Sistem Nasıl İşliyor?
Bitcoin ve benzer kripto para birimlerini herhangi bir üçüncü şahsın, bankanın veya hükümetin denetlemesi altında olmayan ve müdahale edilmeyen, tamamen matematiksel işlemler sonucu üretilen ve harcanan para birimi olarak özetlemek mümkün. Sadece baştan belirlenmiş kendi kuralları var. Yapılan harcamalara dair kayıtlar da bankalar veya hükümetler tarafında kaydedilmiyor. Bunun yerine, kurulduğu ilk günden itibaren yapılan tüm işlemler, Bitcoin sistemine dahil olan herkesin ilk andan beri sahip olduğu açık bir deftere tek tek yazılıyor. El değiştiren Bitcoin miktarı da haliyle bu defterlere kaydediliyor. Tüm bunları işler hale getiren kodlar ise tamamen açık kaynak yapısında, yani sistem fazlasıyla şeffaf bir halde.
Geleneksel Para Birimlerine Kıyasla Avantajları Neler?
Yazının başında avantajları olduğunu söylemiştik. Şimdi de bunları biraz açalım.
- Bitcoin ile ödeme yapıyorsunuz, haliyle dijital bir ortamdasınız. Dolayısıyla yüksek komisyonlar ödemek zorunda değilsiniz. (Bu durum girişimciler ve küçük işletmeciler için gayet cazip.)
- Bitcoin kullanmak için bir cüzdana ihtiyacınız var. Ancak bu cüzdanı elde etmek sadece birkaç dakikanızı alıyor ve bürokratik bir işlem yapmıyorsunuz.
- Hiç kimse herhangi bir sebeple cüzdanınızdaki paraya el koyamıyor.
- Kendi kuralları haricinde herhangi bir düzenlemeye tabii değil.
- İşlemler tamamen şeffaf.
- Dünyada var olabilecek toplam Bitcoin sayısı 21 milyonla sınırlandırıldığı için aşırı arz sonucu enflasyon riski de taşımıyor.
Son maddeyle alakalı olarak ufak bir not eklemek gerekiyor: Bitcoin’ler her 10 dakikada bir dağıtılıyor ve her 4 yılda bir, dakikada dağıtılan Bitcoin sayısı yarıya düşüyor. Yani 2009-2012 yıllarında sistem dakikada 50 Bitcoin dağıtırken şimdi 25 Bitcoin dağıtılıyor ve seneye de dakikada 12,5 Bitcoin dağıtılacak. Bu işlem 2140 yılında 21 Milyon Bitcoin bitene kadar böyle devam edecek.
Her şey gayet açık ve net görünüyor. Ancak aklımıza takılan sorular hala cevabını bulmuş değil: Bitcoin’ler nasıl elde ediliyor, kim dağıtıyor ve dağıtılan Bitcoin’ler nasıl keşfediliyor? Sonuçta dijital ortamda üretilen bir paradan bahsediyoruz. Nasıl oluyor da paranın kopyalanıp birden çok işlemde kullanılması engelleniyor? Sadece matematiksel işlemler sonucu ortaya çıkan bir para birimi nasıl 10 milyar dolarlık piyasa değeri elde etti? Merkezi denetime tabii olmadan sistemin işlenişi nasıl kontrol ediliyor?
Bu soruların cevapları ise Bitcoin’in keşfediliş süreci olan “Bitcoin Madenciliği” ile açıklayabilirz. Gelin şimdi de madenciliğin derinlerine inelim.
Bitcoin Madenciliği Nedir ve Ne Nasıl İşler?
Dünya üzerinde on milyonlarca bilgisayar yeni Bitcoin’leri keşfetmek için birbirleriyle yarışıyor. Aslında aynı, toprağı kazarak altın bulmaya çalışmaya benziyor. Yalnız şu da var ki sistem, bir veri yumağının içinde, giderek daha karmaşık bir hal alan problemleri ilk çözen olup karşılığında ödüllendirilmekten ibaret değil. Aslında Bitcoin madenciliği yapan herkes, sistemin güvenliğini sağlayan, dünyanın her yerine dağılmış dev bir süper bilgisayar ağının parçasına dönüşüyor. İşte aklımızdaki soru işaretleri burada silinmeye başlıyor.
Bitcoin dijital bir para birimi olduğu için kopyalamak, birden fazla kere kullanmak gibi dolandırıcılıklar sizin de aklınızı kurcalıyordur. Bitcoin bunun için Blockchain, yani bizim zincir dizilimi adını verdiğimiz bir sistem kullanıyor. Bu da nasıl oluyor derseniz: Yapılan alışverişler hemen onaylanmıyor. İşlemleri bir zincir halkası üzerinde biriktiriyor ve yapılan alışverişlerin doğrulama işini Bitcoin madencilerinin sahip olduğu işlem gücüne bırakıyor. Yani siz Bitcoin madenciliği yaparken hem kendi çıkarlarınızı sağlıyor hem de yapılan işlemlerin güvenirliğini ve doğruluğunu onaylayan bir sisteme dahil olmuş oluyorsunuz. Dünya genelinde milyonlarca bilgisayar kimin ne kadar Bitcoin ile ne işlem yapmış görebiliyor. Bu yapılan işlemler diğerlerinin işlemleriyle karşılaştırılıyor yapılan harcamaların geçerli olup olmadığına hükmediyor.
İş sadece bunlarla kalmıyor. Bir zincir halkası içinde yer alan harcamaların Bitcoin kayıt defterine kalıcı olarak işlenebilmesi için bu halkanın bir de kendinden önceki zincire bağlanması lazım. Yani elinizdeki zincir halkasının bağlantısını bir şekilde gevşetmeniz gerekiyor ki, götürüp kendinden önceki uzun zincire bağlayarak zincirin kalıcı bir parçası haline getirebilesiniz.
İşte bu noktada işe hash adlı bir kavram devreye giriyor.
Hash Kavramı Nedir?
En basit şekliyle, son derece karmaşık bir problemin çözülmesi sonucunda elde edilen, doğrulaması kolay ama geri döndürülmesi ve tahmin edilmesi zor bir işlemin sonucu olarak tanımlamak mümkün. Örneğin 6 sayısına ulaşmak için bir çok seçenek mevcut. İki ile dördü toplamış veya üç ile üçü toplamış olabilirim. Ancak size üç ile ikiyi çarptım dersem bu işlemi kolayca doğrulayabilirsiniz.
İşte sistemdeki her Bitcoin, fazlasıyla karmaşık bir matematiksel işlem sonucunda ortaya çıkan hash değeriyle birlikte geliyor. Tamamen gelişigüzel olmayan bu değer, biraz içinde barındırdığı Bitcoin aktarma bilgilerine, biraz da zincirin kendinden önceki halkasının hash değerine bağlı.
Bitcoin bulmak için uğraşan bilgisayarlar bir yandan yapılan işlemleri doğrularken bir yanda da bu zinciri diğer zincirlere bağlayacak olan hash değerini ortaya koyan doğru işlemi bulabilmek için hesaplama yapıyor. Sonunda biri doğru cevabı veren işlemi buluyor ve diğer bilgisayarlara “ben buldum” diye mesaj gönderiyor. Diğer bilgisayarlar bu işlemi ve sonucunu doğruladığında işlemi bulan kişi zincirin bu halkasına atanmış olan Bitcoin’leri ödül olarak alıyor. Ardından halka uzun zincire bağlanıyor, içeriğindeki tüm kayıtlar deftere işleniyor ve kalıcı hale geliyor.
Bu Sistemin Mucidi Çok Akıllıymış!
Öyle bir kurgu var ki, ilgili hash değerine ulaşmak için çözülmesi gereken işlemin zorluğu o an dünyada Bitcoin bulmak için uğraşan bilgisayarların toplamının işlem gücüne uyum sağlayabilmek için sürekli değişiyor. 2009 yılında yalnızca birkaç tane kişisel bilgisayar bu iş üzerinde çalışırken bir problemin çözülmesi için gereken süre yaklaşık 10 dakikaydı. Bugün dünyanın ilk 500 bilgisayarının toplam işlem gücünün on binlerce katına sahip küresel bir bilgisayar ağı bu iş üzerinde uğraşırken süre yine 10 dakika.
Tüm bu zahmetin sonucu olarak da kayıt defterine işlenen harcamaları değiştirmek imkansız hale geliyor. Eğer sistemi kötü niyetle kullanmaya niyetliyseniz sistemin o halkasına kadar olan tüm zincirde sisteme uygun yeni bir hash formülü bulmak zorundasınız ve bunu tüm Bitcoin camiasından daha hızlı yapmalısınız. Kimsenin elinde böyle bir sistem ve enerji olmadığı gibi, sonuçta elde edilecek miktar giderleri de karşılamıyor.
Özetle, sistemde ne kadar çok madenci varsa, sistem saldırı ve suistimallere karşı o kadar güvenli.
Bitcoin Neden Bu Kadar Değerli?
Bu soruya cevap vermesi biraz zor. Örneğin Merkez Bankası kontrolündeki Türk Lirası’nı ele alın. Türk Lirası değerli çünkü emeğimizin karşılığını onunla alıyoruz. Tüm harcamalarımızı onunla gerçekleştiriyor, vergilerimizi onunla ödüyoruz. Petrol önemli bir enerji ihtiyacını karşılıyor ve altın da dünya üzerinde bolca bulunmuyor. Peki bir dizi bilgisayarın kafa kafaya vererek çözdüğü matematiksel işlemlerin sonucu dağıtılan şifreli bir karaktere neden bu kadar değer biçiliyor?
Bunu anlamak için Bitcoin’e sadece para birimi olarak bakmayı bırakmalıyız. Bitcoin üç kavramın kesişim noktasıdır ve bu özellikleri taşır: Para birimi, hisse ve sosyal medya.
Geleneksel para birimine göre olan avantajlarından bahsetmiştik. Hisse özelliği ise, Bitcoin ekosisteminin büyüklüğü arttıkça Bitcoin piyasasının toplam değerinin artması. Ancak Bitcoin’e değer verilmesinin en büyük sebebi sosyal medyayla olan benzerliği. Bitcoin değerli çünkü çok fazla kişi tarafından kullanılıyor ve talep görüyor. Son dönemlerde bir çok kuruluş arkasına kullanıcıları alarak büyüdü. Facebook bunun en büyük örneğidir. Günümüzde sosyal medyayı arkasına alan platformlar hızla değerleniyor.
Kendisinden sonra gelen Ethereum gibi platformlardan -ki Bitcoin’den daha işlevsel olduklarını vaat ediyorlar- 10 kat kadar daha değerli. Bunun sebebi de çok fazla kullanıcının Bitcoin sistemi içinde yer alması.
Yazıda hiç 1 Bitcoin’in değerinden bahsetmedik. 1 Bitcoin 415 dolar gibi ortalama bir fiyata sahip ve gün içerisinde dahi talep oranına göre ciddi fiyat farklılıkları yaşayabiliyor.
Neticede teknik ne kadar kaliteli ve özgün olursa olsun arkasında kullanıcı bulunmadıktan sonra bir anlamı yok. Bitcoin bunu başardı ve kullanıcıları sunduğu farklılıklarla kendine çekti. Değer kazandıran kullanıcılar, kaybettiren de yine kullanıcılar olacak.
Bitcoin hakkında daha fazla konuşulabilir mi? Evet. Ancak bu kadarı bile sistemi anlamamıza yetiyor.
Sizce bu sistem daha ne kadar devam edecek? Geleneksel para birimlerinin sadece tarihi eser sayılacağı günler gelecek mi?
Yorumlar